pour tout le monde
Xin phép tác giả cho tôi được để vào trang Phương Oanh.
Có phải nếu mình ở một nơi nào trên dưới ba mươi năm thì mình là người thuộc địa phương đó, đúng không?
Đã biết bao nhiêu lần tôi đặt ra câu hỏi đó sau một ngày nhìn vào lịch
thấy con số ghi năm đã bước vào năm thứ ba mươi của một người tị nạn.
Bây giờ có ai mới quen gặp tôi, hỏi: Bà ở đâu đến vậy? Thì chắc tôi sẽ
trả lời rất tự nhiên là “Tôi ở Seattle” hay khi đang đi du lịch thì sẽ trả lời “Tôi ở Mỹ đến.” Tôi sẽ không trả lời là tôi ở Việt Nam đến nữa, chỉ trừ người ta hỏi Bà là
người nước nào? Thì lúc đó tôi chắc chắn nói “Tôi là người Việt Nam”. Để cho họ không nhầm với người Trung Hoa, Nhật hay Phi.
Đúng, tôi ở Mỹ trên, dưới ba mươi năm rồi, tôi là một người Mỹ. Bây giờ thử xem lại con người Mỹ của tôi. Trước tiên mặt mũi, chân tay tôi chẳng có
gi thay đỏi cả. Vẫn khuôn mặt cấu trúc ít góc cạnh của người Á Đông và
cái mũi khiêm tốn, tóc sợi to và đen, khi có tóc bạc thì nhìn thấy
ngay, muốn giấu thì phải nhuộm. Đối với người Á Đông thì tôi được gọi
là người có nước da trắng, nhưng màu trắng này thực ra là màu ngà, và
đứng cạnh một ông Tây, bà Mỹ nào thì nó vẫn cho cái căn cước là da vàng
rất rơ rệt. Khi tôi nói tiếng Anh thì cách phát âm vẫn có vấn đề, đôi khi nói nhanh quá thì sẽ vấp phải lỗi nói tiếng Anh theo cách dịch tiếng Việt trong đầu. Như thế bị chê là nói tiếng
Anh bể (Broken English). Về cách phục sức, nhà ở, xe cộ bên ngoài tôi có thể không kém một người Mỹ chính gốc. Nhưng khi bước vào nhà tôi: Từ những bức tranh treo ở phọ̀ng khách, bát đũa
bầy ở bàn ăn, chai nước mắm, hũ dưa cải trong bếp và nhất là sách, báo tiếng Việt ở khắp nơi trong nhà, thì chắc ai cũng sẽ nhận ra ngay đó là một gia đình Việt Nam. Như thế thì tôi là
người Seattle hay người Hà Nội, người Mỹ hay người Việt? Tôi ở đất này đến ba mươi năm rồi cơ mà.
Người ở Lạng Sơn, Thanh Hóa ra Hà Nội ở trên dưới ba mươi năm thì tự nhận mình là người Hà Nội; người ở Hải Phòng, Hải Dương vào Sài Gòn lập nghiệp từ năm
75, 76 tự nhận ḿnh là người trong Nam.
Tôi ở Mỹ t́m về Việt Nam không ai chịu nhận tôi là người Việt nữa, dù tôi có yêu quê hương đến quặn thắt cả ruột gan, có gặp lại họ hàng nước mắt khôn cầm thì
khi thăm viếng, hỏi han, họ vẫn thỉnh thoảng nói rất tự nhiên: Chị đâu có phải là người Việt nữa. Bây giờ chị là người Mỹ rồi, chắc cái này không hạp với chị, cái kia chị không ăn được,
cái nọ chị không biết đâu. Những lúc đó tôi chẳng biết mình phải phản ứng thế nào cho đúng. Cứ căi tôi vẫn Việt hay nhận đúng rồi tôi là Mỹ? Không, cả hai cùng sai cả. Những khi cần
quyên tiền đóng góp vào việc công ích nào ở Việt Nam thì ai ai cũng nhắc lại cho tôi đến ngàn lần tôi là một người Việt Nam chính gốc.
Tôi phải có bổn phận và tình thương với đất nước, đồng bào. Tình thương
thì nhất định lúc nào tôi cũng đầy ắp trong ngực rồi, tôi chẳng cần ai nhắc nữa, nhưng bổn phận thì cho tôi nghĩ lại. Tôi đă đóng góp bổn phận của tôi cho đất nước đó rồi. Một mối tình chết
tức tưởi trong chiến tranh hơn ba mươi năm về trước, xương thịt của người tôi yêu nằm trong lòng đất, rồi lại phải đào lên, đốt thành tro than, bị đuổi mộ như đuổi nhà, đă trả bổn phận đó
thay tôi rồi. Không đủ hay sao? Bây giờ tôi phải có bổn phận đóng thuế hàng năm ở đất nước tôi đang sống để phụ với chính phủ sửa đường, xây trường học và nuôi những người ở khắp nơi mới
tới, như trước kia đất nước này đă nuôi người Việt, v́ giấy tờ cá nhân hiện tại xác định tôi là người Mỹ. Tôi phải làm bổn phận công dân.
Có những ngày tôi lái xe bị kẹt ở xa lộ vào một buổi chiều mưa mùa thu; hay một buổi sáng mùa xuân vắng lặng, êm ả đứng trong nhà nhìn ra mặt hồ. Tôi cảm nhận được nơi mình đang hiện diện
không phải là quê mình, không phải nước mỉnh. Chẳng có một lượng sng cụ thể, chỉ là những giọt mưa đập vào kính xe, chỉ là mặt nước hồ gợn sóng, mưa trên xa lộ Mỹ nhắc nhở đến những cơn mưa
tháng Năm ở Thị Nghè, nhà mình, ở Trần Quý Cáp, nhà anh, ở trước rạp ciné Eden đứng trú mưa với nhau. Nước ở hồ Sammamish trước nhà nhắc đến nước sông ở Bến Bạch Đằng mỗi lần qua phà sang bên
kia Thủ Thiêm chơi với bạn, hay sóng nước ở Bắc Mỹ Thuận những lần qua phà đi thăm họ hàng ở tận Bạc Liêu. Những lúc đó tôi bất chợt bắt gặp ḿnh Việt Nam quá, vi những cái bóng Việt Nam thật
mờ, thật xa lại chồng lên hình ảnh rỏ rệt ngay trước mặt mình. Và kỳ diệu làm sao những cái bóng đó nó mạnh đến nỗi mình quên mất là mình đang ở Mỹ. Chắc tại
tôi là người Việt Nam.
Lại có những lần tôi ở Việt Nam, bị muỗi đốt kín cả hai ống chân, bị đau bụng liên miên cả tuần lễ. Đi đâu cũng phải hỏi đường, ai nhìn mình cũng biết mình từ
đâu đến và đang đi lạc, tiền bạc tính hoài vẫn sai. Nhiều khi đứng chênh vênh trên đường phố Sài Gòn, biết đất nước này vẫn là quê hương ḿnh, những người đi lại chung quanh là đồng bào
mình, nhưng sao không giống Việt Nam của mình ngày trước, hình như đă có điều gì rất lạ. Ngôn ngữ Việt thì thay đổi rất nhiều, pha trộn nửa Hán nửa Ta, chắp đầu của chữ này với cuối chữ của
chữ kia, làm nên một chữ mới thật là “Ấn Tượng”. Cách phát âm của người Hà Nội bây giờ không giống cách phát âm cũ của ông bà, cha mẹ tôi ngày trước, và họ nói nhanh quá, tôi nghe
không kịp. Cái tiếng nói trầm bổng, thanh lịch, chậm răi, rỏ ràng từng chữ của thời xa xưa bây giờ chỉ còn là cổ tích.
Ngửng mặt lên nhìn bầu trời, vẫn bầu trời xanh biếc của thời tuổi trẻ, cúi
xuống nhìn mặt đất, vẫn mặt đất thân quen, nhưng sao lòng hoang mang
quá đỗi, và thấy đă có một khoảng cách nghìn trùng vô hình giữa mình và quê hương đất Việt. Chắc tôi là người Mỹ.
So sánh thời gian tôi sinh ra, sống ở Việt Nam và thời gian tôi bỏ Việt Nam ra đi, sống ở Mỹ, hai con số đó gần bằng nhau. Tôi được học từ nhỏ quê hương là
nơi tổ tiên lập nghiệp, là nơi chôn nhau cắt rốn. Ở trong nước có bài hát nổi tiếng “Quê hương mỗi người có một, như là chỉ một mẹ thôi”. Nhưng có người lại nói: “Nơi nào mình
sống ở đó suốt một quăng đời dài, có những người thân chung quanh mình, hưởng những ân huệ của phần đất cưu mang mình, thì nơi đó cũng được gọi là quê hương mình.” Như vậy thì tôi có
một hay hai quê?
Tôi sốngở Mỹ thì bạn bề gặp nhau thường nói: “Cái này người Việt mình không hạp,” hoặc “người Mỹ họ mới thích nghi được việc này, người Việt mình
không quen.” Khi đi dự buổi tiệc cuối năm của một công ty lớn ở Mỹ, toàn là những người Mỹ sang trọng thì thấy rỏ ngay mình là người Việt đi lạc, dù mình có sang trọng, lịch sự như họ.
Hóa ra ở Mỹ hay về Việt Nam mình đều lạc chỗ cả.
Tôi nhớ mấy năm trước có lần trò chuyện với Mẹ của một người bạn, lúc đó cụ ngoài 80 hãy còn minh mẫn, cụ theo đạo Phật. Trưởng nam của cụ và con dâu cụ tự
nhiên rủ nhau theo đạo Công Giáo. Gặp tôi cụ hỏi: “Không biết anh Bình nhà tôi khi chết thì đi đâu? Phật giận anh ấy, vì anh ấy bỏ đi, Chúa chắc gì́ cho anh ấy vào, vì anh ấy mới
quá!” Năm nay cụ ngoài 90 tuổi rồi và may quá, cụ bị Alzheimer, cụ không còn minh mẫn để lo con mình không có chỗ dung thân cho phần hồn.
Bây giờ thỉnh thoảng nghĩ lại những lời cụ nói, thấy mình ngay ở đời sống này cũng đă là một vạt nắng phất phơ bay. Quê nhà, quê người, quê Mỹ, quê Việt. Chao
ôi! Cái thân cỏ bồng.
Nhưng lạ lắm, tôi biết chắc mình là người Việt nhất là khi tôi nằm mơ.Trong giấc ngủ tôi thường gặp cha mẹ, gặp ngay trong những ngôi nhà cũ ở Việt Nam, gặp
bạn bè cũng gặp trên đường phố Việt Nam từ ngày rất xa xưa, và bao giờ trong mơ cũng đối thoại bằng tiếng Việt. Tỉnh dậy đôi khi vẫn ứa nước mắt, dù là một giấc mơ vui. Thấy nhớ quê nhà quá
đỗi!
Tôi nhớ lại trong những truyện ngắn, những bài thơ Đường tôi đọc thời rất
xa xưa về người bỏ làng đi xa lâu năm trở về không ai nhận ra nữa. Hồi đó sao mà mình thương những ông già trong thơ đó thế! Bây giờ nghĩ lại thì người trong sách đó còn may mắn hơn mình,
họ đâu có đi đến tận một nước khác như mình. Họ chỉ bỏ làng, chứ không bỏ nước. Thế mà khi về còn ngơ ngác, bùi ngùi, tủi thân vì lạc chỗ ngay trong làng mình. So sánh tôi với người bỏ làng
ra đi trong những trang sách đó thì hoàn cảnh của tôi đáng buồn hơn nhiều. Không những đă bỏ làng, bỏ nước đi, còn nhận quốc tịch của một nước khác.
Khi về đổi họ thay tên.
Núi chùng bóng tủi sông ghen c̣an dong. (tmt)
Tôi là ai?
Tháng 4/2006